Во летото 2001 година, во едно македонско село, семејство седеше на трпеза и се обидуваше да ја задржи нормалноста во време на немир. Децата прашуваа зошто нема вода во чешмата, таткото со воздржан глас им објаснуваше дека браната е затворена, а мајката се обидуваше да ги смири, иако во очите ѝ се гледаше стравот – не од жедта, туку од неизвесноста што ја носеше конфликтот. Неколку километри подалеку, други семејства останаа без струја, а војниците на теренот се соочуваа со закани што ќе кулминираат во масакри и киднапирања. Оваа сцена, на прв поглед обична, всушност е длабоко симболична – таа ја отсликува суровата вистина дека идеологијата на една вооружена група може да им го разори секојдневниот живот на невини луѓе, да ја уништи нивната сигурност и да ја претвори нивната нормалност во кошмар, пишува Далибор Станковиќ за НОВА МАКЕДОНИЈА.
ОНА, предводена од Али Ахмети, остави зад себе низа злосторства што не можат да се избришат со политички договори или со реторика за „еднакви права“. Масакрот кај Вејце, каде што осум припадници на безбедносните сили беа убиени и нивните тела масакрирани, е најмрачниот пример. Очевидци сведочат дека само еден бил убиен од огнено оружје, додека другите биле брутално малтретирани со ладни оружја – сцена што ја надминува границата на војната и се претвора во садистичко злосторство. Сопирањето на Липковската брана остави цел град без вода за пиење, чин што директно го загрозуваше цивилното население. Оштетувањето на далноводот кај Попова Шапка ја лиши околината од електрична енергија. Киднапирањата беа уште една сенка – тројца цивили од селото Отушиште беа брутално малтретирани, а пет работници на „Маврово“ беа физички и сексуално злоупотребени, со ножеви им беа изгравирани букви на телата – понижување што останува запишано како еден од најсрамните моменти на конфликтот. Да не заборавиме и културниот удар – манастирот во Лешок, духовен и историски симбол, беше разрушен со експлозив. Сите овие примери ја рушат романтичната слика за УЧК и ОНА како „борци за слобода“. Слободата не се гради врз терор врз цивили, врз уништени манастири и врз киднапирани работници. Слободата не се гради со садистички масакри.
Затоа мора да се нагласи – правото и меѓународното право не се празни зборови, туку темели на цивилизацијата. Тие се плод на вековна борба за да се ограничи суровоста на војната, да се заштитат цивилите и да се постави јасна граница меѓу легитимна борба и криминал. Кога тие правила се прекршуваат, тогаш не станува збор за херојство, туку за злосторство. Мора да се соочиме со сенките на „ослободителите“ и да признаеме дека нивната борба не беше чиста, дека зад паролите за слобода се криеја дела што ја газеа човечката достоинственост. Оправдувањето на злосторствата со идеологија е опасен пат – тоа значи да се прифати насилството како легитимно средство за политички цели. А тоа е спротивно на секој принцип на меѓународното право, кое инсистира дека злосторствата против човештвото и воените злосторства не застаруваат и не можат да бидат оправдани.
Само преку правда може да се изгради вистинска слобода. Правдата не значи одмазда, туку признавање на вината, казнување на сторителите и почитување на жртвите. Без тоа, секоја слобода е лажна, секој мир е кревок, а секое помирување е само привид. Можно е да се постигне вистинската слобода само кога ќе се воспостави праведност, кога ќе се признае страдањето на жртвите и кога ќе се осуди насилството, без оглед на тоа под кое знаме е извршено. Историјата на Балканот е преполна со митови и оправдувања, но ако сакаме иднина во која ќе има вистински мир и соживот, мора да ја отвориме страницата на вистината – со сите нејзини болни детали. Само така ќе изградиме општество во кое правото е над идеологијата, а слободата е над насилството.
Далибор Станковиќ за НОВА МАКЕДОНИЈА
