Глобалниот јавен долг е многу висок, предупредува ММФ.
Се очекува тој да надмине 100 трилиони долари или околу 93 отсто од светскиот бруто домашен производ до крајот на оваа година и да се приближи до 100 отсто од БДП до 2030 година. Тоа е 10 процентни поени од БДП во споредба со 2019 година, односно пред пандемијата објави Меѓународниот монетарен фонд (ММФ).
Иако сликата не е хомогена – јавниот долг се очекува да се стабилизира или да се намали во две третини од земјите – Фискалниот монитор од октомври 2024 година покажува дека идните нивоа на долг би можеле да бидат дури и повисоки од прогнозираните, а стабилизацијата бара многу поголеми фискални корекции од моментално предвидените, оценува ММФ во своето официјално соопштение.
Извештајот тврди дека земјите сега треба да се справат со должничките ризици со внимателно дизајнирани фискални политики кои го штитат растот и ранливите домаќинства, истовремено искористувајќи ги придобивките од циклусот на олабавување на монетарната политика.
Фискалните изгледи за многу земји би можеле да бидат полоши од очекуваните поради три причини: силни притисоци за трошење, неоснован оптимизам во проекциите за долгот и голем неидентификуван долг.
Претходните истражувања на ММФ покажаа дека фискалниот дискурс во политичкиот спектар се повеќе се приклонува кон повисоки трошоци. И земјите ќе мора да трошат се повеќе и повеќе за да се справат со стареењето и здравствената заштита; со зелена транзиција и климатска адаптација; и со одбраната и енергетската безбедност, поради растечките геополитички тензии, констатира ММФ.
Од друга страна, досегашното искуство сугерира дека проекциите за долгот имаат тенденција да ги потценуваат реалните резултати со значителна маргина. Остварениот сооднос долг/БДП за пет години однапред може да биде за 10 процентни поени од БДП повисок од просечно проектираниот.
Фискалниот монитор претставува нова рамка за „ризичен долг“ која ги поврзува тековните макро-финансиски и политички услови со целиот опсег на можни идни исходи на долгот. Овој пристап оди подалеку од типичниот фокус на точката за вреднување на долгот и им помага на креаторите на политиките да ги квантифицираат ризиците за изгледите за долгот и да ги идентификуваат нивните извори, се вели во соопштението.
Предупредува дека оваа рамка покажува дека во многу неповолно сценарио, глобалниот јавен долг би можел да достигне 115 отсто од БДП за три години – речиси 20 процентни поени повеќе од моментално прогнозираното.
„Ова може да се должи на неколку причини: послаб раст, построги услови за финансирање, фискални отстапувања и поголема економска и политичка несигурност. Важно е да се истакне дека земјите се сè поранливи на глобалните фактори кои влијаат на нивните трошоци за задолжување, вклучително и прелевање од поголема несигурност во политиката во системски важни земји, како што се САД“, се вели во соопштението на ММФ.
Големиот неидентификуван долг е уште една причина јавниот долг да заврши значително поголем од проектираниот. Анализата на повеќе од 30 земји покажува дека 40 отсто од неидентификуваниот долг доаѓа од непредвидени обврски и фискални ризици со кои се соочуваат владите, од кои повеќето се однесуваат на загуби во државните претпријатија. Историски гледано, неидентификуваниот долг е голем, во просек од 1 до 1,5 отсто од БДП и нагло расте во периоди на финансиски стрес.
Поголема фискална консолидација
Доколку јавниот долг е поголем отколку што изгледа, сегашните фискални напори се веројатно помалку од потребните, оценува ММФ.
„Фискалното прилагодување игра клучна улога во намалувањето на ризиците од долгот. Со олеснување на инфлацијата и пад на стапките на политиката на централната банка, економиите сега се во подобра позиција да ги апсорбираат економските ефекти од фискалното затегнување. Одложувањето би било скапо и ризично, бидејќи потребната корекција расте како што поминува времето, а искуството покажува дека високиот долг и недостатокот на веродостојни фискални планови може да предизвикаат негативна реакција на пазарот, ограничувајќи го просторот за маневрирање во услови на турбуленции“, се додава.
Анализата на ММФ, која ги зема предвид ризиците специфични за земјата за изгледите за долгот, сугерира дека тековните фискални корекции – во просек од 1 процент од БДП во текот на шест години до 2029 година – дури и ако целосно се имплементираат, не се доволни за значително намалување или стабилизирање на долгот со голема веројатност.
„Кумулативно заострување од околу 3,8 отсто од БДП во истиот период би било неопходно за просечната економија да обезбеди голема веројатност за стабилизација на долгот. Во земјите каде што не е предвидена стабилизација на долгот, како што се Кина и САД, потребните напори се значително поголеми. Но, овие две најголеми економии имаат многу побогат сет на политички избори од другите земји“, оценува ММФ.
„Фокус на луѓето“
Ваквите големи фискални приспособувања, доколку не се добро калибрирани, ќе доведат до големи загуби на производството, бидејќи агрегатната побарувачка паѓа и може да им наштети на ранливите групи и да доведе до поголема нееднаквост, предупреди ММФ. Затоа, додаваат тие, потребен е внимателен дизајн за да се ублажат трошоците за прилагодување и да се добие јавна поддршка за неопходното фискално прилагодување.
„Изборот на фискални мерки е важен бидејќи влијанијата не се исти и вклучуваат компромиси. На пример, намалувањето на јавните инвестиции има најголеми загуби во производството и штети на долгорочните изгледи за раст, додека намалувањето на социјалните трансфери им штети на ранливите домаќинства и ја зголемува нееднаквоста“, се наведува во соопштението.
„Потребна е разумна мешавина на фискални мерки фокусирани на луѓето и растот и таа ќе се разликува од земја до земја. Напредните економии треба да ги унапредат законските реформи, да ги прегледаат приоритетите за трошење и да ги зголемат приходите каде оданочувањето е ниско. „Пазарите во развој и економиите во развој имаат поголем потенцијал за мобилизација на даночните приходи – преку проширување на даночната основа и зајакнување на капацитетот за администрирање на приходите – истовремено зајакнување на мрежите за социјална заштита и зачувување на јавните инвестиции за поддршка на долгорочниот раст“, се вели во упатствата на ММФ.
Брзината, како што велат, е исто така важна.
„Нашата анализа сугерира дека измереното и одржливо темпо на приспособување ќе ги ублажи фискалните ризици, истовремено ограничувајќи го негативното влијание врз производството и нееднаквоста на околу 40 проценти помалку од ненадејното затегнување. Дополнително, на некои земји со висок должнички ризик ќе им требаат однапред корекции“, посочуваат оттаму.
Прилагодувањата, според нив, треба да бидат придружени со посилно фискално управување, вклучувајќи веродостојни среднорочни рамки, независни фискални тела и добро управување со ризиците. Подобрувањето на проценката на фискалниот ризик, внимателно следење на потенцијалните обврски во државните претпријатија и објавување детална и навремена статистика за долгот може да го намали неидентификуваниот долг, според ММФ.
„Високиот јавен долг предизвикува загриженост. Дури и за некои земји каде што нивото на јавниот долг се чини дека може да се управува, Фискалниот монитор тврди дека ризиците се зголемени, а реалните резултати на долгот во наредните години може да бидат полоши од проектираните. Тековните планови за прилагодување не се доволни за стабилизирање или сигурно намалување на долгот. Извештајот, исто така, покажува дека добро дизајнираните фискални прилагодувања можат да помогнат да се намали ризикот од долгот, да се подобрат изгледите за јавниот долг и да се ублажи негативното влијание врз општеството“, велат од ММФ.