Уште еден осврт кон инцидентот во Лерин каде што манифестацијата „Празникот на огновите“ беше прекината поради интерпретирање македонска песна
Во срцето на Лерин, на традиционалниот „Празник на огновите“, една македонска песна стана причина за прекин на прославата. Настапот на младата музичка група „Ендопика“ беше насилно прекинат од градоначалникот Василеос Гианакис, во моментот кога музичарите запеаја на македонски јазик. Тој чин не беше само прекин на музиката – тоа беше обид да се прекине историјата, да се замолчи културата, да се избрише идентитетот. Настанот предизвика бурни реакции, затоа што секое замолчување на песната е замолчување на една заедница, секое потиснување на јазикот е потиснување на една вистина, секое оспорување на културата е оспорување на самата демократија. Најгласна беше пратеничката Теописти Пети Перка од партијата Нова Левица, која во грчкиот парламент јавно го осуди ваквиот чин на цензура. Нејзиниот глас беше глас на совеста – потсетник дека демократијата не може да живее во мрак, туку само во светлина, пишува Далибор Станковиќ за НОВА МАКЕДОНИЈА.
– Не смее да се дозволи мракот и национализмот да ги потиснат културното наследство, традицијата и уметничкото изразување на нашата заедница – порача Перка, нагласувајќи дека музиката, дијалектите и локалните мотиви се живи елементи на историјата и културната разновидност.
Тоа не беше само политичка изјава – тоа беше декларација за достоинството на секој народ, за правото на секоја заедница да ја пее својата песна и да го зборува својот јазик.
– Секој обид да се прекине песна е сведоштво за стравот на оние што не можат да се соочат со реалноста. Но реалноста е посилна од цензурата. Македонската песна ќе продолжи да се пее, македонскиот јазик ќе продолжи да се зборува, македонската култура ќе продолжи да живее – затоа што тоа е светлина што не може да се изгасне – нагласуваат претставниците на Македонците од Република Грција, кои сакаат да останат анонимни.
Според нив, прекинот на настапот не е само административна одлука – тоа е симболичен чин што ја открива длабоката несигурност на дел од грчките институции пред реалноста на културната разновидност. Песната, јазикот и културата не се закана, туку богатство. Секое нивно замолчување е сведоштво за стравот од признавање на постоењето на Македонците во Грција. Иако Перка зборуваше за „локален дијалект“ и не го спомна македонското малцинство по име, нејзиниот настап сепак беше важен сигнал – дека цензурата не може да биде алатка на демократијата, дека молчењето не може да биде замена за вистината, дека замолчувањето не може да биде пат кон напредокот. Тоа беше потсетник дека демократијата не се само институции и процедури туку пред сè храброст да се признае постоењето на другиот.
– Но токму избегнувањето на зборот „Македонци“ ја покажува длабоката противречност: признавање на културната реалност, но не и на националната и јазичната вистина. Тоа е како да се признае постоењето на сенката, но да се негира постоењето на телото што ја создава. Како да се признае песната, но да се негира народот што ја пее. Како да се признае дијалектот, но да се негира јазикот што го родил – нагласуваат нашите соговорници.
Оваа противречност е сржта на проблемот: културата не може да се одвои од народот, јазикот не може да се одвои од идентитетот, песната не може да се одвои од срцето што ја пее. Да се признае културната разновидност, а да се избегне зборот „Македонци“, значи да се признае половина вистина – а половина вистина е најопасна форма на лагата. Демократијата бара целосно признавање, не половично. Човековите права бараат јасност, не двосмисленост. Европа бара храброст, не страв. Затоа, вистинскиот сигнал нема да биде само осуда на цензурата туку и јасно признавање на македонскиот народ, јазик и идентитет. Само тогаш ќе има вистинска демократија, вистинска еднаквост и вистинска слобода.
Овој настан е повеќе од локален инцидент. Тој е порака до Атина и Софија: прифатете ја реалноста, прифатете го демократскиот напредок. Македонците постојат – со своето име, јазик, песни, култура и историја. Како што постојат Грците, како што постојат Бугарите. Преспанскиот договор од 2018 година беше чекор кон признавање на македонскиот јазик и идентитет на меѓународно ниво. Но секое молчење, секое избегнување на зборот „Македонци“ е чекор назад од европските вредности. Европа не може да биде дом на културна разновидност ако во нејзиното срце се негира еден народ. Да се прекине песна е како да се прекине здивот на една заедница. Но културата не може да се избрише со наредба, ниту историјата може да се замолчи со цензура. Демократијата бара храброст – да се прифати различноста, да се прегрне културната разновидност, да се признае реалноста.
– Пораката од Лерин е јасна – цензурата не е патот кон демократија. Песните мора да се пеат, јазиците мора да се зборуваат, културите мора да се слават. Само така Балканот може да биде простор на мир, еднаквост и напредок. Атина, Софија – прифатете ја реалноста. Прифатете го напредокот. Оставете ја песната да се пее, оставете го јазикот да живее, оставете ја културата да цвета. Зашто само така ќе има вистинска демократија, вистинска слобода, вистинска Европа – велат нашинците од Лерин.
Далибор Станковиќ за НОВА МАКЕДОНИЈА
